[h=2]Bên này - nước Việt, vùng Măng Ri ba zan hẻo lánh của Tu Mơ Rông (Kon Tum) là những cánh rừng âm u và đó là những khu "rừng ma" - nơi yên nghỉ những người con của rừng.[/h]
Đi tìm "hồn người Raglai"
Một buổi chiều ở vùng núi thẳm trời lắc rắc mưa, chúng tôi được sắp xếp để theo chân Già làng A Mộc ở Tu Mơ Rông cùng ông Lâm Quang Huy, Phó chủ tịch xã Măng Ri nhằm hướng về khu "rừng ma" - nơi bạt ngàn cây cối um tùm lá, để tìm hiểu những điều kỳ thú.
Hơn một giờ đồng hồ băng qua những con đường mòn hiểm trở, chúng tôi đã được tận mắt chứng kiến "rừng ma" bí ẩn mà trước đó chỉ được hình dung qua lời kể của ông Phó Chủ tịch xã.
Những người dẫn đường cho chúng tôi quả quyết rằng, rừng ma là nơi chốn thâm u giữa điệp trùng cây lá và đương nhiên là không mấy ai dám bén mảng đến đó chặt phá dù chỉ một cành cây.
Đến đây, đặt bước chân nhẹ nhàng lên từng khóm lá phủ đầy mặt đất ngay ngõ vào rừng thôi, mỗi người chúng tôi ai cũng đã có cảm giác lạnh ở sống lưng và nổi gai ốc. Còn theo Già làng A Mộc thì người dân ở đây chẳng có ai dám nhìn thẳng vào rừng, bởi họ sợ con ma rừng nhìn thấy rồi theo về quấy phá gia đình và bản làng của họ…
Già làng A Mộc ở Tu Mơ Rông nói đi nói lại với chúng tôi rằng: "Tìm con ma rừng làm gì. Con người ta chết rồi là hết, vì người đó không còn liên quan gì tới bản làng nữa. Làng cũng để cho ma rừng được yên trong thế giới riêng tư, thiêng liêng của họ nếu không thì sẽ phải gặp tai ương. Từ nhỏ, ta đã nghe câu chuyện về một gã trai làng ương ngạnh, dám vào rừng ma đốn củi.
Gã nhìn thấy con heo rừng, răng đang cắm phập vào sọ người. Về đến làng thì hộc máu tươi rồi lăn ra chết. Vợ gã lại sinh hạ một quái thai đầu người, mình thú. Năm ấy, làng cũng gặp đủ tai ương, phải đốt làng, đi nơi khác dựng lại nhà mới mong được yên".
"Đây là rừng ma của thôn Long Hy 1 và Long Hy 2. Người Xơ Đăng ở Tu Mơ Rông, Kon Tum quan niệm, sống chết là thuận theo quy luật tự nhiên. Con người cũng như cái cây hay con thú trong rừng, có sinh - lão - bệnh - tử. Sống được rừng che chở, được rừng cho cái ăn, cái mặc, cái nhà để ở, cái nước để uống, nên khi chết thì về với rừng, sống một thế giới khác với rừng mà thôi" - già làng A Mộc trầm ngâm.
Khi chết, người Xơ Đăng sẽ chôn người thân dưới những tán cây rừng to như một lời cầu nguyện, mong thần rừng che chở cho linh hồn người chết. Vậy nên, chốn ấy cũng giống như linh hồn của dòng tộc vậy!
Theo những quy định mang tính truyền kiếp, giữa chốn rừng thiêng bao la trùng điệp, vùng đất có nhiều tập tục lạ này, phụ nữ không được tham gia vào việc chôn cất người chết, cho dù người chết ấy có là cha, chồng hay con do chính họ sinh ra. Và quan trọng hơn là những người phụ nữ ở đây tuyệt nhiên không được bén mảng vào "rừng ma" trong bất cứ hoàn cảnh nào.
Những nhà không có con trai, chỉ toàn phụ nữ, thì bà con trong thôn bản nhận nhiệm vụ chôn cất. Sau khi xong việc, ngoài những người đi chôn sẽ tắm suối, uống rượu ngoài rừng, số còn lại trong làng tụ tập ở nhà người chết, mổ heo, gà hoặc bò, ăn uống suốt mấy ngày liền để tống tiễn linh hồn của người đã chết…
"Họ phải vui vẻ để người đã khuất biết người sống vẫn sinh hoạt bình thường, thậm chí vui như hội dù không có họ, để "con ma" không vì tiếc thương mà quay trở lại làng. Và người chết, phải hoàn toàn bị xóa ra khỏi ký ức, không bao giờ được nhắc lại, không một ai nghĩ đến chuyện vào viếng thăm" - già làng A Mộc nói thêm. Và đối với họ, "con ma" trong "rừng ma" đáng sợ gấp ngàn lần con voi, con cọp…
Theo chân già làng A Mộc vào sâu trong khu rừng ma, đi qua những vạt rừng um tùm cỏ dại vắng dấu chân người, chỉ có mùi rừng ngai ngái và xác rắn lột da đó đây… Già làng A Mộc khoát tay ra hiệu dừng lại, phía trước là những nhà mồ lúp xúp, rệu rã, hoang mục vì thời gian.
Có cả những nấm mồ rất mới, những nấm mồ chẳng có bia mộ như người Kinh, cùng vô số đồ đạc mà sinh thời người dưới mộ vẫn thường sử dụng như ché rượu, con dao, cái gùi, cái xà-gạc (dụng cụ vừa dùng đi rẫy vừa đi rừng)…
Vào "rừng ma", tranh tối tranh sáng khiến chúng tôi mất phương hướng, trước mắt hiện lên hàng chục quan tài được đặt trên những giá gỗ với bốn cây cọc, cách mặt đất chừng non mét. Ngoài các quan tài bằng gỗ còn có cả những quan tài được làm bằng nhôm, vỏ bom bi, thùng xăng gò hàn rất đẹp.
Phía trên quan tài được lợp mái tôn hoặc cây lồ ô lật sấp ngửa, xung quanh vứt đầy rẫy những vật dụng mà người chết được "chia phần", một số "con ma" còn được chia cả heo, gà sống buộc vào chân cột quan tài. Có nhà còn chia cả radio, bàn ghế, xe đạp, vàng, bạc… Ở những chiếc quan tài bục ra thấy mờ mờ trong đó những lớp xương.
Tiếng con thú hoang bước loạt soạt trên cành lá hoai mục đâu đây. Giữa “rừng ma” thâm u rờn rợn, già làng A Mộc nói nhiều về thế giới ma, một thế giới khác biệt hoàn toàn với trần thế.
Cõi ma theo giải thích của ông là nơi mà mọi thứ đều ngược với cõi trần. Ví như người dương gian đi hai chân chạm đất, người cõi ma hai chân bước giữa trời. Ở trần gian gốc rễ cái cây ăn sâu vào đất còn ở chốn “ma rừng” mọi chuyện ngược lại…
Khi trời tối hẳn, chúng tôi cắt rừng đi sâu vào, rải rác ghè rượu, xoong nồi, dao rựa, phích nước… vỡ nát, găm vào nền đất bên cạnh dấu tích những quan tài không còn hình thù.
Những bầy quạ đen đậu vít cong ngọn cây. Nghe tiếng vỗ tay, bầy quạ cất cánh bay lượn kín bầu trời và cất lên những tiến kêu rợn gáy. Giữa chốn âm u đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, bước vào cái thế giới u linh nặng màu huyền bí, tất cả chúng tôi đều có cảm giác rợn người, không ai bảo ai nhưng cứ phải nắm tay nhau trên hành trình lạ lẫm ấy.
Dưới tán rừng nguyên sinh, chúng tôi nhìn thấy ở đây cây thông, lồ ô, vả… nhiều vô kể. Luồn sâu vào bên trong, dưới những lớp lá mục ken dày đến mấy gang tay, bất giác, bước chân chúng tôi bỗng giẫm phải cái gì đó nghe khậc lên một tiếng ớn lạnh, vạch đám lá ra, bên dưới là mảnh ghè rượu, mấy cái chén ăn cơm, gùi, balô, đèn pin, chai lọ và có cả cái gì đó giống như… xương người.
Chuyện xưa
Gần nửa đêm. Về đến nhà, già làng A Mộc mang ghè rượu và mấy con cá niêng đặt trên chiếc mâm ở giữa sàn nhà. Lửa bập bùng, vị già làng chậm rãi kể chuyện đời, chuyện làng và chuyện của "rừng ma"… Càng về khuya, tiết trời mưa phùn lất phất dưới tán rừng hoang càng trở nên hiu hắt.
Già làng A Mộc ngửa cổ tu ừng ực xong bát rượu: "Trẻ con trong làng này lớn lên bị ám ảnh nỗi khiếp sợ ma rừng đã thành "thâm căn cố đế" trong tâm tưởng của người Xơ Đăng từ những câu chuyện rùng rợn, lẫn lộn thực hư. Càng sợ, bọn trẻ càng háo hức muốn nghe những câu chuyện về những bí ẩn ở rừng ma và truyền đời cảnh báo: chớ động thế giới của ma rừng".
"Người Xơ Đăng có sự đối xử bình đẳng giữa nam và nữ, không phân biệt giữa con riêng và con chung, con đẻ và con nuôi, con của mình và con của anh em họ. Quan hệ buôn làng khá đoàn kết, có tục kết nghĩa với người cùng tuổi hoặc cùng tên. Con cháu cùng họ không được phép kết hôn với nhau. Trai gái lớn lên, sau khi đã cà răng theo phong tục, được tìm hiểu, yêu nhau. Sau lễ cưới, đôi vợ chồng ở luân chuyển với từng gia đình mỗi bên ít năm, rất ít trường hợp ở hẳn một bên" - già làng A Mộc vừa kể vừa rót tràn bát rượu đầy đãi khách.
"Sau khi chôn cất người chết xong, người thân trong gia đình không bao giờ quay lại ngôi mộ đó. Hàng năm, mỗi khi đến lễ mang nước hoặc tết lúa mới, khi con lợn trong chuồng, con dê trên rẫy đã lớn, người Xơ Đăng sẽ tổ chức cúng ma để tưởng nhớ đến người thân đã mất" - già làng A Mộc nói tiếp. Mặc dù huyệt mộ nào cũng giống nhau, nhưng không bao giờ có chuyện nhầm lẫn mộ của người này với người khác.
Người Xơ Đăng rất tự hào về khu "rừng ma" của mình. Suốt cuộc đời họ chỉ biết gắn bó với rừng, nên họ xem các khu "rừng ma" là một phần tài sản của mình, không ai nỡ chặt phá. Nếu gia đình, dòng họ hay ai đó bên ngoài có việc gì cần đến gỗ thì phải xin phép người đứng đầu họ.
Sau đó vị này sẽ đứng ra làm lễ cúng. Nếu giàu thì giết mấy con bò, con trâu, còn nghèo thì phải có gà trống để cúng thần mới được vào lấy củi, lấy gỗ về.
Đàn ông không chỉ có tinh thần thượng võ, mà còn tài nghệ trong kiến trúc, điêu khắc và hội họa, tạo nên những sản phẩm tiêu biểu, đó là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm trâu.
"Mỗi làng người Xơ Đăng đều có nhà rông, nóc và mái được tạo dáng như cánh buồm lớn hoặc lưỡi rìu khổng lồ ngửa lên trời. Có hình chim chèo bẻo hay hình sừng thú chót vót ở hai đầu đốc" - già làng A Mộc vừa nhâm nhi bát rượu, vừa kể.
Với người Xơ Đăng ở Kon Tum, nằm ở phía bắc Tây Nguyên thì mảnh đất an táng cho người chết trong dòng họ dưới tán rừng được gọi là "rừng ma". Họ bảo vệ "rừng ma" để bảo vệ đời sống tâm linh, bảo vệ phần hồn của mình! "Luật ở bản đã quy định rồi, để người sống được yên không ai được dọn dẹp, xây dựng gì ở phần mộ đó cả" - già làng A Mộc trầm tư đôi mắt, nhìn về phía cuối vòm trời nơi đang le lói ánh bình minh…
Theo An ninh thế giới
Đi tìm "hồn người Raglai"
Một buổi chiều ở vùng núi thẳm trời lắc rắc mưa, chúng tôi được sắp xếp để theo chân Già làng A Mộc ở Tu Mơ Rông cùng ông Lâm Quang Huy, Phó chủ tịch xã Măng Ri nhằm hướng về khu "rừng ma" - nơi bạt ngàn cây cối um tùm lá, để tìm hiểu những điều kỳ thú.
Hơn một giờ đồng hồ băng qua những con đường mòn hiểm trở, chúng tôi đã được tận mắt chứng kiến "rừng ma" bí ẩn mà trước đó chỉ được hình dung qua lời kể của ông Phó Chủ tịch xã.
|
| "Rừng ma" Măng Ri luôn âm u và bí hiểm. |
Đến đây, đặt bước chân nhẹ nhàng lên từng khóm lá phủ đầy mặt đất ngay ngõ vào rừng thôi, mỗi người chúng tôi ai cũng đã có cảm giác lạnh ở sống lưng và nổi gai ốc. Còn theo Già làng A Mộc thì người dân ở đây chẳng có ai dám nhìn thẳng vào rừng, bởi họ sợ con ma rừng nhìn thấy rồi theo về quấy phá gia đình và bản làng của họ…
Già làng A Mộc ở Tu Mơ Rông nói đi nói lại với chúng tôi rằng: "Tìm con ma rừng làm gì. Con người ta chết rồi là hết, vì người đó không còn liên quan gì tới bản làng nữa. Làng cũng để cho ma rừng được yên trong thế giới riêng tư, thiêng liêng của họ nếu không thì sẽ phải gặp tai ương. Từ nhỏ, ta đã nghe câu chuyện về một gã trai làng ương ngạnh, dám vào rừng ma đốn củi.
Gã nhìn thấy con heo rừng, răng đang cắm phập vào sọ người. Về đến làng thì hộc máu tươi rồi lăn ra chết. Vợ gã lại sinh hạ một quái thai đầu người, mình thú. Năm ấy, làng cũng gặp đủ tai ương, phải đốt làng, đi nơi khác dựng lại nhà mới mong được yên".
"Đây là rừng ma của thôn Long Hy 1 và Long Hy 2. Người Xơ Đăng ở Tu Mơ Rông, Kon Tum quan niệm, sống chết là thuận theo quy luật tự nhiên. Con người cũng như cái cây hay con thú trong rừng, có sinh - lão - bệnh - tử. Sống được rừng che chở, được rừng cho cái ăn, cái mặc, cái nhà để ở, cái nước để uống, nên khi chết thì về với rừng, sống một thế giới khác với rừng mà thôi" - già làng A Mộc trầm ngâm.
Khi chết, người Xơ Đăng sẽ chôn người thân dưới những tán cây rừng to như một lời cầu nguyện, mong thần rừng che chở cho linh hồn người chết. Vậy nên, chốn ấy cũng giống như linh hồn của dòng tộc vậy!
Theo những quy định mang tính truyền kiếp, giữa chốn rừng thiêng bao la trùng điệp, vùng đất có nhiều tập tục lạ này, phụ nữ không được tham gia vào việc chôn cất người chết, cho dù người chết ấy có là cha, chồng hay con do chính họ sinh ra. Và quan trọng hơn là những người phụ nữ ở đây tuyệt nhiên không được bén mảng vào "rừng ma" trong bất cứ hoàn cảnh nào.
Những nhà không có con trai, chỉ toàn phụ nữ, thì bà con trong thôn bản nhận nhiệm vụ chôn cất. Sau khi xong việc, ngoài những người đi chôn sẽ tắm suối, uống rượu ngoài rừng, số còn lại trong làng tụ tập ở nhà người chết, mổ heo, gà hoặc bò, ăn uống suốt mấy ngày liền để tống tiễn linh hồn của người đã chết…
"Họ phải vui vẻ để người đã khuất biết người sống vẫn sinh hoạt bình thường, thậm chí vui như hội dù không có họ, để "con ma" không vì tiếc thương mà quay trở lại làng. Và người chết, phải hoàn toàn bị xóa ra khỏi ký ức, không bao giờ được nhắc lại, không một ai nghĩ đến chuyện vào viếng thăm" - già làng A Mộc nói thêm. Và đối với họ, "con ma" trong "rừng ma" đáng sợ gấp ngàn lần con voi, con cọp…
|
| Những người đưa chúng tôi tìm đường vào "rừng ma". |
Có cả những nấm mồ rất mới, những nấm mồ chẳng có bia mộ như người Kinh, cùng vô số đồ đạc mà sinh thời người dưới mộ vẫn thường sử dụng như ché rượu, con dao, cái gùi, cái xà-gạc (dụng cụ vừa dùng đi rẫy vừa đi rừng)…
Vào "rừng ma", tranh tối tranh sáng khiến chúng tôi mất phương hướng, trước mắt hiện lên hàng chục quan tài được đặt trên những giá gỗ với bốn cây cọc, cách mặt đất chừng non mét. Ngoài các quan tài bằng gỗ còn có cả những quan tài được làm bằng nhôm, vỏ bom bi, thùng xăng gò hàn rất đẹp.
Phía trên quan tài được lợp mái tôn hoặc cây lồ ô lật sấp ngửa, xung quanh vứt đầy rẫy những vật dụng mà người chết được "chia phần", một số "con ma" còn được chia cả heo, gà sống buộc vào chân cột quan tài. Có nhà còn chia cả radio, bàn ghế, xe đạp, vàng, bạc… Ở những chiếc quan tài bục ra thấy mờ mờ trong đó những lớp xương.
|
| Những chiếc quan tài trong “rừng ma”. |
Cõi ma theo giải thích của ông là nơi mà mọi thứ đều ngược với cõi trần. Ví như người dương gian đi hai chân chạm đất, người cõi ma hai chân bước giữa trời. Ở trần gian gốc rễ cái cây ăn sâu vào đất còn ở chốn “ma rừng” mọi chuyện ngược lại…
Khi trời tối hẳn, chúng tôi cắt rừng đi sâu vào, rải rác ghè rượu, xoong nồi, dao rựa, phích nước… vỡ nát, găm vào nền đất bên cạnh dấu tích những quan tài không còn hình thù.
Những bầy quạ đen đậu vít cong ngọn cây. Nghe tiếng vỗ tay, bầy quạ cất cánh bay lượn kín bầu trời và cất lên những tiến kêu rợn gáy. Giữa chốn âm u đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, bước vào cái thế giới u linh nặng màu huyền bí, tất cả chúng tôi đều có cảm giác rợn người, không ai bảo ai nhưng cứ phải nắm tay nhau trên hành trình lạ lẫm ấy.
Dưới tán rừng nguyên sinh, chúng tôi nhìn thấy ở đây cây thông, lồ ô, vả… nhiều vô kể. Luồn sâu vào bên trong, dưới những lớp lá mục ken dày đến mấy gang tay, bất giác, bước chân chúng tôi bỗng giẫm phải cái gì đó nghe khậc lên một tiếng ớn lạnh, vạch đám lá ra, bên dưới là mảnh ghè rượu, mấy cái chén ăn cơm, gùi, balô, đèn pin, chai lọ và có cả cái gì đó giống như… xương người.
Chuyện xưa
Gần nửa đêm. Về đến nhà, già làng A Mộc mang ghè rượu và mấy con cá niêng đặt trên chiếc mâm ở giữa sàn nhà. Lửa bập bùng, vị già làng chậm rãi kể chuyện đời, chuyện làng và chuyện của "rừng ma"… Càng về khuya, tiết trời mưa phùn lất phất dưới tán rừng hoang càng trở nên hiu hắt.
Già làng A Mộc ngửa cổ tu ừng ực xong bát rượu: "Trẻ con trong làng này lớn lên bị ám ảnh nỗi khiếp sợ ma rừng đã thành "thâm căn cố đế" trong tâm tưởng của người Xơ Đăng từ những câu chuyện rùng rợn, lẫn lộn thực hư. Càng sợ, bọn trẻ càng háo hức muốn nghe những câu chuyện về những bí ẩn ở rừng ma và truyền đời cảnh báo: chớ động thế giới của ma rừng".
|
| Những chiếc quan tài được làm bằng nhôm, vỏ bom bi, thùng xăng… xung quanh đầy rẫy những vật dụng mà người chết được "chia phần", một số "con ma" còn được chia cả heo, gà sống buộc vào chân cột quan tài. |
"Sau khi chôn cất người chết xong, người thân trong gia đình không bao giờ quay lại ngôi mộ đó. Hàng năm, mỗi khi đến lễ mang nước hoặc tết lúa mới, khi con lợn trong chuồng, con dê trên rẫy đã lớn, người Xơ Đăng sẽ tổ chức cúng ma để tưởng nhớ đến người thân đã mất" - già làng A Mộc nói tiếp. Mặc dù huyệt mộ nào cũng giống nhau, nhưng không bao giờ có chuyện nhầm lẫn mộ của người này với người khác.
Người Xơ Đăng rất tự hào về khu "rừng ma" của mình. Suốt cuộc đời họ chỉ biết gắn bó với rừng, nên họ xem các khu "rừng ma" là một phần tài sản của mình, không ai nỡ chặt phá. Nếu gia đình, dòng họ hay ai đó bên ngoài có việc gì cần đến gỗ thì phải xin phép người đứng đầu họ.
Sau đó vị này sẽ đứng ra làm lễ cúng. Nếu giàu thì giết mấy con bò, con trâu, còn nghèo thì phải có gà trống để cúng thần mới được vào lấy củi, lấy gỗ về.
Đàn ông không chỉ có tinh thần thượng võ, mà còn tài nghệ trong kiến trúc, điêu khắc và hội họa, tạo nên những sản phẩm tiêu biểu, đó là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm trâu.
"Mỗi làng người Xơ Đăng đều có nhà rông, nóc và mái được tạo dáng như cánh buồm lớn hoặc lưỡi rìu khổng lồ ngửa lên trời. Có hình chim chèo bẻo hay hình sừng thú chót vót ở hai đầu đốc" - già làng A Mộc vừa nhâm nhi bát rượu, vừa kể.
Với người Xơ Đăng ở Kon Tum, nằm ở phía bắc Tây Nguyên thì mảnh đất an táng cho người chết trong dòng họ dưới tán rừng được gọi là "rừng ma". Họ bảo vệ "rừng ma" để bảo vệ đời sống tâm linh, bảo vệ phần hồn của mình! "Luật ở bản đã quy định rồi, để người sống được yên không ai được dọn dẹp, xây dựng gì ở phần mộ đó cả" - già làng A Mộc trầm tư đôi mắt, nhìn về phía cuối vòm trời nơi đang le lói ánh bình minh…
Theo An ninh thế giới